Vai trò và chức năng của gan trong chuyển hóa và thải độc

1. Giới thiệu chung

Gan là cơ quan lớn nhất trong cơ thể người, nặng trung bình từ 1,2 – 1,5 kg, nằm ở vùng hạ sườn phải. Đây là “nhà máy sinh học trung tâm”, thực hiện hơn 500 chức năng khác nhau, trong đó chuyển hóa và thải độc là hai vai trò then chốt giúp duy trì sự sống và cân bằng nội môi.

2. Vai trò của gan trong chuyển hóa

Gan là trung tâm điều hòa các quá trình chuyển hóa của glucid (đường), lipid (chất béo) và protein (chất đạm).

a. Chuyển hóa glucid (đường)

• Dự trữ glycogen: Gan lưu trữ glucose dưới dạng glycogen. Khi cơ thể cần năng lượng, gan phân giải glycogen thành glucose và đưa vào máu.

• Tân tạo đường: Khi đói kéo dài, gan tổng hợp glucose mới từ acid amin, glycerol hoặc acid lactic.

• Điều hòa đường huyết: Giúp duy trì mức đường huyết ổn định, tránh tăng hoặc giảm quá mức.

b. Chuyển hóa lipid (chất béo)

• Tổng hợp cholesterol, phospholipid và lipoprotein – thành phần cấu trúc của màng tế bào và hormone.

• Oxy hóa acid béo để cung cấp năng lượng.

• Chuyển hóa và phân bố mỡ, giúp kiểm soát mỡ máu và ngăn ngừa gan nhiễm mỡ.

c. Chuyển hóa protein

• Tổng hợp các protein huyết tương quan trọng như albumin, fibrinogen, prothrombin…

• Khử độc sản phẩm nitơ: Gan chuyển hóa amoniac độc hại thành ure để thải qua thận.

• Dự trữ và vận chuyển acid amin cần thiết cho hoạt động tế bào.

3. Vai trò của gan trong thải độc

Gan là bộ lọc sinh học lớn nhất của cơ thể, loại bỏ độc chất và cặn bã khỏi máu qua 3 cơ chế chính:

a. Khử độc hóa học (Detoxification)

Gan chuyển hóa các chất độc (thuốc, rượu, kim loại nặng, hóa chất, thuốc trừ sâu…) thành dạng ít độc hơn hoặc tan trong nước để dễ đào thải qua thận hoặc mật.

• Các enzyme như Cytochrome P450 giữ vai trò then chốt.

• Khi gan suy yếu, cơ thể dễ nhiễm độc, nổi mẩn, vàng da, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa.

b. Thải độc qua mật

Gan tiết ra dịch mật (600–1000 ml/ngày) giúp:

• Loại bỏ bilirubin – sản phẩm thoái hóa của hồng cầu.

• Đưa độc chất và cholesterol dư thừa ra ngoài qua phân.

• Hỗ trợ tiêu hóa chất béo và hấp thu vitamin tan trong dầu (A, D, E, K).

c. Chống oxy hóa và trung hòa gốc tự do

Gan sản xuất các chất chống oxy hóa tự nhiên như glutathione, superoxide dismutase (SOD), catalase, giúp trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

4. Vai trò hỗ trợ khác

• Dự trữ vitamin và khoáng chất: Gan lưu trữ vitamin A, D, B12, sắt và đồng.

• Điều hòa nội tiết tố: Tham gia chuyển hóa insulin, estrogen, cortisol, thyroxin… giúp cân bằng nội tiết.

• Tăng cường miễn dịch: Gan chứa các tế bào Kupffer – đại thực bào giúp tiêu diệt vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong máu.

• Khi gan bị viêm hoặc rối loạn, các enzym và đường dẫn mật bị tắc nghẽn, khiến gan phải tiêu hao năng lượng dự trữ. Khi nguồn enzyme cạn kiệt, toàn bộ hoạt động sống của cơ thể bị đình trệ.

5. Kết luận

Gan là trung tâm chuyển hóa và thải độc của cơ thể. Khi gan bị tổn thương do rượu, thuốc, virus hay thực phẩm độc hại, toàn bộ hệ thống chuyển hóa bị rối loạn, dẫn đến các bệnh lý nguy hiểm như gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan, ung thư gan.

👉 Bảo vệ gan chính là bảo vệ “bộ máy năng lượng và lọc độc” của cơ thể bằng cách:

• Ăn uống lành mạnh, hạn chế rượu bia và thực phẩm chế biến sẵn.

• Uống đủ nước, tăng rau xanh và trái cây.

• Duy trì cân nặng hợp lý, tập luyện thường xuyên.

• Định kỳ kiểm tra men gan và chức năng gan.